Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ nhấn nút lùi thời gian thông qua Luật đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc
Tuy nhiên, kể từ sau khi Đặc khu kinh tế Vũng Tàu - Côn Đảo được thành lập năm 1979, sau đó giải thể vào năm 1991 để thiết lập tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, thì Việt Nam chưa xây dựng được một đặc khu hành chính, kinh tế nào. Trong khi các mô hình khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu kinh tế ở nước ta hiện nay, mặc dù đã có những đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương và cả đất nước nhưng mô hình này hiện không còn mới, kém linh hoạt; cơ chế, chính sách ưu đãi chưa đủ sức cạnh tranh quốc tế; bộ máy quản lý với thẩm quyền chưa thống nhất và thủ tục hành chính chưa đủ thông thoáng, cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu. Nền kinh tế nước ta đang có dấu hiệu phát triển chậm lại; năng lực cạnh tranh thấp; việc khai thác các tiềm năng, lợi thế tự nhiên và nguồn lực của đất nước đã dần tới hạn. Môi trường đầu tư của Việt Nam cũng đang mất dần tính hấp dẫn do bị cạnh tranh quốc tế mạnh mẽ.
Trong khi đó, nhiều quốc gia đã phát triển thành công nhiều mô hình như: “Đặc khu kinh tế”, “đặc khu hành chính”, “thành phố tự do”, “thành phố công nghiệp - công nghệ cao thông minh”… với cơ chế, chính sách mở, thông thoáng và ưu đãi hơn. Theo thống kê đến năm 2016 trên thế giới có khoảng gần 4.500 khu kinh tế tại 140 quốc gia, trong đó có nhiều mô hình trở thành khu vực phát triển có sức lan tỏa, tạo động lực cho cả nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, điển hình như: Thâm Quyến (Trung Quốc) được xem như hình mẫu cho đột phá thể chế, kiến tạo sự thịnh vượng và biểu tượng của Trung Quốc thời kỳ mở cửa. Chỉ trong vòng chưa đầy 20 năm, nơi này đã lột xác trở thành một siêu đô thị hiện đại… Từ chỗ là công xưởng của những ngành nghề hàm lượng chất xám thấp, nay Thâm Quyến đã trở thành "thung lũng Silicon của châu Á". Năm 2016, GDP của thành phố đạt 294 tỷ USD.
Singaporexuất phát điểm là một quốc đảo không có tài nguyên, đất đai hạn hẹp, cơ sở hạ tầng yếu kém, phải nhập khẩu cả nước ngọt để ăn uống và sinh hoạt. Với tầm nhìn rộng, Chính phủ nước này đã phát triển 9 khu thương mại tự do (FTZ) gắn với phát triển cảng biển Singapore. Nhằm thúc đẩy lĩnh vực chế tạo và thu hút đầu tư nước ngoài, Chính phủ Singapore đã ban hành những chính sách ưu đãi đặc biệt cho các nhà đầu tư, như: Tự do được chuyển lợi nhuận về nước; có quyền cư trú nhập cảnh. Đặc biệt, tại các FTZ, chủ đầu tư được đầu tư tất cả các lĩnh vực kinh tế (trừ lĩnh vực liên quan đến an ninh quốc phòng và an toàn xã hội); không áp dụng thuế xuất khẩu; 99,9% hàng hóa không phải chịu thuế nhập khẩu; thuế thu nhập cá nhân thấp… Những chính sách và cơ chế phát triển phù hợp được Chính phủ Singapore đưa ra trong từng giai đoạn tăng trưởng kinh tế đã mang lại kết quả thành công. Đặc biệt, thành công của những chủ trương điện tử hóa đất nước, container hóa cảng biển và logistics toàn cầu là tiền đề quan trọng để đưa logistics của Singapore trở thành một ngành công nghiệp dịch vụ có mức đóng góp 8% GDP/năm; các dịch vụ tài chính cũng đóng góp khoảng 12% GDP của Singapore. Hiện Singapore đã trở thành trung tâm tài chính lớn thứ 3 trên thế giới và là một trong 5 cảng lớn nhất thế giới.
Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE),từ năm 1985, UAE đã thành lập khu tự do đầu tiên với vai trò là động lực để đa dạng hóa nền kinh tế. Hiện nay, UAE có tổng số 45 khu tự do, trong đó 26 khu ở Dubai với các hoạt động chủ yếu là các dịch vụ và thương mại với 100% vốn sở hữu nước ngoài. Đặc biệt, Dubai International Financial Centre (DIFC) là trung tâm tài chính quốc tế phục vụ cho khu vực rộng lớn giữa Tây Âu và Đông Á. Bên cạnh là một trung tâm tài chính, Dubai được đánh giá là thành phố an toàn và giàu có bậc nhất thế giới, là biểu tượng số một của sự giàu có của Dubai cho đến nay vẫn luôn là hình mẫu thành công trong hoạch định và phát triển một mô hình kinh tế.
Hàn Quốc, hiện nay quốc gia này có 8 khu kinh tế (KKT) tự do: Incheon, Busan-Jinhae, Gwangyang, Yellow Sea, Saemangeum-Gunsan, Daegu-Gyeongbuk, Donghae và Chungbuk. Mục đích là phát triển các KKT thành đầu mối của thế giới về kinh doanh, logistics và công nghiệp công nghệ cao, thu hút các tập đoàn đa quốc gia. Để tận dụng lợi thế của từng KKT tự do và tránh cạnh tranh lẫn nhau, Chính phủ Hàn Quốc xác định các lĩnh vực ưu tiên phát triển của từng KKT. Trong những năm qua, các đặc khu của Hàn Quốc đã thu hút được nhiều nhà đầu tư nước ngoài theo đúng mục tiêu phát triển của các KKT tự do, trong đó có cả các tập đoàn đa quốc gia như GE, BMW…. Điểm đáng lưu ý các KKT tự do của Hàn Quốc đã trở thành điểm đến hấp dẫn, được nhà đầu tư toàn cầu xem xét đầu tiên khi tìm kiếm các cơ hội đầu tư ở khu vực châu Á... Điều quan trọng là các mô hình này tiếp tục được các quốc gia hoàn thiện, phát triển với quy mô lớn hơn và có mức độ tự do, ưu đãi và cạnh tranh cao hơn trên nhiều lĩnh vực nhằm mục tiêu thu hút đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, trên thế giới không phải việc xây dựng đặc khu nào cũng thành công, thậm chí là thất bại như: Châu Phi là ví dụ điển hình về sự thất bại của rất nhiều đặc khu kinh tế. Thập niên 90, chính phủ Nigeria rót khoản đầu tư khổng lồ vào khu kinh tế tự do trọng điểm ở Calabar. Mục tiêu của họ là thu hút FDI vào sản xuất để hỗ trợ quá trình đa dạng hóa nền kinh tế. Tuy nhiên, bất chấp tiền bạc và nỗ lực đổ vào đây, hơn một thập kỷ sau, chỉ có một số công ty hoạt động trong đặc khu kinh tế. Thậm chí, chỉ vài công ty trong số đó thực sự sản xuất.
Tương tự, Ghana cũng lập khu kinh tế tự do giữa thập niên 90, với dự án trọng điểm ở Tema. Họ muốn thu hút FDI toàn cầu và định vị bản thân là trung tâm sản xuất và thương mại trong khu vực, tập trung vào ngành dệt may và ICT. Thời gian đầu, Ghana cũng rất chật vật thu hút đầu tư. Còn ở Kenya, khu chế xuất sau gần 20 năm hoạt động, chỉ xuất khẩu được hơn 400 triệu USD năm 2008. Các khu kinh tế tự do ở Nigeria, Senegal và Tanazania còn tệ hơn, với tỷ lệ đóng góp vào xuất khẩu cả nước rất hạn chế. Nguyên nhân lớn nhất dẫn đến thất bại của các đặc khu kinh tế ở các quốc gia này là thiếu cơ sở hạ tầng; không thuận lợi về vị trí địa lý, thiếu sự kết nối với nền kinh tế toàn cầu, mô hình quản lý và tổ chức bộ máy cồng kềnh…
Mặc dù còn có những đặc khu kinh tế ở một số quốc gia trên thế giới chưa thành công, nhưng việc xây dựng, phát triển đặc khu đã có rất nhiều kinh nghiệm, bài học thực tiễn và điều quan trọng là việc xác định thể chế, cơ chế chính sách, lộ trình và bước đi phù hợp, linh hoạt, biết nắm thời cơ vượt qua thách thức thì việc xây dựng đặc khu mang lại hiệu quả. Do vậy, việc xây dựng mô hình đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt ở nước ta với các cơ chế, chính sách về hành chính và kinh tế đột phá, cạnh tranh quốc tế, tạo mô hình động lực phát triển mới, có tác động lan tỏa tích cực ra các vùng và cả nước là hết sức cần thiết và cấp bách.
Với ý nghĩa quan trọng đó dự thảo Luật đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đã được Chính phủ trình ra Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 4 và và dự kiến thông qua kỳ họp thứ 5. Trong đó lựa chọn 3 đơn vị hành chính đó là Vân Đồn (Quảng Ninh), Vân Phong (Khánh Hòa) và Phú Quốc (Kiên Giang) để phát triển thành đặc khu kinh tế.
Dự án Luật đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt với 6 chương, 104 Điều và 5 Phụ lục quy định về quy hoạch, chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Về cơ chế, dự thảo Luật đưa ra những chính sách ưu đãi về thuế, tài chính, ngân hàng, đất đai, nhà ở, đầu tư, thương mại, thu hút nguồn nhân lực... theo hướng ưu đãi cao hơn các luật hiện hành và các dự kiến cam kết quốc tế sắp tới của Việt Nam, đảm bảo vượt trội và cạnh tranh quốc tế.
Về tổ chức, bộ máy và thể chế hành chính hướng tới việc xây dựng một bộ máy chính quyền theo hướng tinh giản, gọn nhẹ, hiệu lực, hiệu quả, thực hiện quản lý đa ngành, đa lĩnh vực và điều hành các mặt hoạt động của đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; các cơ quan tham mưu của cấp ủy Đảng và cơ quan chuyên môn của chính quyền được tổ chức lồng ghép chung phù hợp theo hướng tinh gọn dưới sự lãnh đạo toàn diện của Đảng.
Ngoài các quy định áp dụng chung, Luật còn có những quy định riêng áp dụng cho từng đặc khu, phù hợp với định hướng phát triển chiến lược của mỗi đặc khu đó. Ví dụ, với Vân Đồn, sẽ là các chính sách để biến nơi này thành trung tâm du lịch sinh thái biển - đảo; trung tâm dịch vụ hàng không, cảng biển, logistics, dịch vụ thương mại và mua sắm quốc tế... Với Phú Quốc, sẽ là thể chế, chính sách để phát triển thành trung tâm dịch vụ du lịch nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí hiện đại; hội nghị, triển lãm; trung tâm thương mại - dịch vụ cao cấp... Còn Bắc Vân Phong, sẽ có cơ chế để phát triển cảng biển nước sâu; dịch vụ logistics cảng biển; hình thành trung tâm thương mại - tài chính - dịch vụ cảng biển tự do…
Có thể nói đây là dự thảo luật mới, phức tạp, chưa có tiền lệ ở nước ta. Do vậy nhiều nội dung quan trọng về chính quyền, định hướng phát triển, mô hình kinh tế đặc thù của từng đặc khu và đặc biệt là thời hạn giao, cho thuê đất tại các đặc khu trong hai kỳ họp qua được các ĐBQH tỉnh Phú Thọ nói riêng và các ĐBQH trong cả nước nghiên cứu, thảo luận, xem xét và tham gia ý kiến thận trọng, tâm huyết, trách nhiệm vào từng vấn đề, đặc biệt là những vấn đề nhạy cảm ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng của đất nước. Dự thảo Luật cũng được Ban soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý nghiêm túc, thể chế hóa các nghị quyết của Đảng, kết luận của Bộ Chính trị, bảo đảm phù hợp với Hiến pháp.
Tuy nhiên, thời gian vừa qua ở một số địa phương, lợi dụng lòng yêu nước nhiệt thành của nhân dân, các thế lực thù địch đã vận động, lôi kéo, xuyên tạc về đối tượng, thời hạn giao đất được quy định trong dự thảo Luật dẫn đến nhân dân một số địa phương có cách hiểu không đúng về bản chất sự việc để rồi bị các thế lực thù địch lợi dụng kích động có những hành động quá khích, trái pháp luật, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Đảng và Nhà nước ta luôn kiên định mục tiêu: Vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì sự phát triển của đất nước và hạnh phúc của nhân dân. Trong các quyết định của mình, Quốc hội luôn xác định không đánh đổi chủ quyền, an ninh quốc gia, môi trường lấy lợi ích kinh tế. Để tiếp tục hoàn thiện dự thảo Luật đáp ứng các yêu cầu, nguyện vọng của các vị ĐBQH, cử tri và nhân dân, xây dựng thành công 3 đặc khu, giữ vững an ninh quốc phòng và chủ quyền quốc gia, vừa qua Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thận trọng, cân nhắc nhiều mặt và thống nhất với Chính phủ chỉnh lý quy định của dự thảo Luật về thời hạn sử dụng đất để sản xuất kinh doanh áp dụng theo quy định của Luật Đất đai hiện hành, không quy định trường hợp đặc biệt kéo dài đến 99 năm. Đồng thời Quốc hội đã biểu quyết đồng ý rút nội dung biểu quyết thông qua dự thảo Luật và Nghị quyết thi hành luật trong ngày 15/6 và điều chỉnh thời gian thông qua dự án Luật này từ kỳ họp thứ 5 sang kỳ họp thứ 6 (tháng 10/2018) để có thêm thời gian nghiên cứu, tiếp thu tối đa các ý kiến xác đáng của các vị ĐBQH, các cán bộ lão thành, chuyên gia, nhà khoa học và nhân dân, hoàn thiện dự thảo Luật, bảo đảm xây dựng thành công 3 đặc khu Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc, giữ vững an ninh quốc phòng và chủ quyền quốc gia.
Để dự án Luật có chất lượng, hiệu quả và phù hợp với nguyện vọng của nhân dân, thời gian tới Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ rất mong các nhà khoa học, chuyên gia và các tầng lớp nhân dân trong tỉnh có sự nhìn nhận, phân tích, nghiên cứu, tiếp tục có những ý kiến đóng góp cho dự thảo Luật đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc để dự thảo luật hình thành nên những đặc khu kinh tế là động lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn tới.
Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ